Ga direct naar inhoud
Ook de nieuwsbrief van Landgoederen en Buitenplaatsen in Zuid-Holland ontvangen? Schrijf je in!

Speelhuizen, koepels en tuinhuizen

 
De koepel, in contemporaine bronnen ook wel speelhuis genoemd, vormde een vast onderdeel van de buitenplaats. Het gebouw diende als pleisterplaats tijdens de wandeling, een overdekt onderkomen van waaruit men onder het genot van thee en versnaperingen via grote ramen uitzicht had over de tuin, landerijen of water.
Koepels stonden dan ook op ‘strategische’ plaatsen in de parkaanleg, aan het einde van een zichtas, vaker nog aan de rand of op de hoek van het terrein, nabij de (water)weg.
Gezien de toegepaste bouwvormen lijken koepels en paviljoens in Zuid-Holland een 18de-eeuws verschijnsel te zijn geweest. Dit heeft ongetwijfeld te maken met de forse groei van het aantal buitenplaatsen in deze periode en wil niet zeggen dat het fenomeen voor 1700 onbekend was.
De klassieke koepel is in steen maar vaak ook in hout (op een stenen sokkel), op rechthoekige, vierkante, zes- of achthoekige grondslag, en voorzien van grote schuiframen met roedeverdeling en een tent-, koepel- of rondlopen schilddak. De detaillering van zowel ex- als interieur kon variëren van sober tot bijzonder rijk, maar sloot vrijwel altijd aan bij de heersende bouwmode.
Met de introductie van de landschapsstijl komt er meer verscheidenheid in vorm. Meer nog dan de oranjerie dienden koepel en paviljoen als decoratief en thematisch ‘tuinsieraad’ in de parkaanleg. Vooral exotische vormen komen in zwang. De meest wilde uitmonsteringen in onder andere Chinese of gotische trant werden soms niet geschuwd.
Afgezet tegen de alomtegenwoordigheid van koepels en speelhuizen op buitenplaatsen tot in de 19de en 20ste eeuw, zijn er maar weinig bewaard gebleven. Waarschijnlijk komt dat doordat koepels tot de luxe uitmonstering van buitens behoorden, waarvoor – door hun vorm en omvang – moeilijk een andere bestemming kon worden gevonden. Toen een groot aantal buitenplaatsen na circa 1900 in handen van bedrijven en instellingen kwamen, verloren de koepels hun functie, terwijl het onderhoud van deze gebouwtjes, zeker als zij in vergankelijke materialen als hout en riet waren opgetrokken, een flinke kostenpost konden worden. Meestal werd besloten tot afbraak. In Zuid-Holland zijn van buitenplaatsen nog elf koepels en speelhuizen bewaard gebleven.

DIt is een woord uit de verklarende woordenlijst

Je kunt het wooord dan ook verklaren met een meer of minder lang tekstje. En als van toepassing dan kun je ook een link toevoegen naar een externe website met meer informatie. Die link verschijnt dan onder de verklarende tekst.

Klik hier voor meer informatie