Hofwijck

De dichter, componist en kunstkenner Constantijn Huygens (1594–1687) is beroepsmatig secretaris van drie opeenvolgende Oranje-Stadhouders geweest. Daarmee zat hij in het centrum van een wereld vol politiek gekonkel en vijandelijkheden. Hij zocht en vond de rust bij Vitruvius, een Romeins architect uit de klassieke Oudheid, wiens werken hij samen met Jacob van Campen had bestudeerd. Vitruvius beweerde dat harmonie vooral te vinden was in de maatverhouding van het menselijk lichaam.
In 1639 kocht Constantijn Huygens een stuk grond aan de Vliet bij Voorburg. In samenwerking met de architecten Van Campen en Pieter Post is Vitruvius’ bewering letterlijk uitgevoerd door het menselijk lichaam zelf uit te beelden in de grondlijnen van de buitenplaats. In het gedicht Hofwyck beschrijft Huygens hoe dit allemaal is gelukt. De natuur dirigeerde de hoofdindeling van de buitenplaats. Op de onvruchtbare zandgrond in het noordwesten van de buitenplaats kwam de “wilde tuin”. Het gedeelte met vruchtbare kleigrond was voorbestemd voor de “tamme tuin” met de boomgaard. Het huis wordt in een vijver direct naast de Vliet gebouwd. De symmetrisch geplaatste lanen met hun lange rijen bomen vormden de benen, de armen en de schouders van het menselijk lichaam. De boomgaard stond voor de borstpartij. Het huis is het hoofd met vensters als oren, neusgaten en ogen.
Het huis is een kubus van baksteen met een pyramidevormig dak, uitlopend in een vierkante schoorsteen. Op de vlakke muren tussen de symmetrisch geplaatste ramen kwamen geschilderde voorstellingen die beelden in nissen suggereerden zonder dat het kubusidee werd verstoord door uitstulpingen. De klassieke eenvoud en harmonische verhoudingen van Vitruvius werden zo gevangen in schoon metselwerk. Het huis is één van de eerste gebouwen van Jacob van Campen dat geheel in ongedecoreerde baksteen werd uitgevoerd.
Bij de feestelijke inwijding van Hofwijck in 1642 vertelt Huygens dat de buitenplaats bedoeld is om het “hof’ te kunnen “wijcken”. Dat “wijcken” van het “hof” voert naar een “wijck’’ een plek met een ander soort “hof’’; een tuin. Met die tuin bedoelt Huygens de levenshof.
Als Constantijn Huygens in 1687 overlijdt, dan zijn zijn drie zonen erfgenaam. De middelste, Christiaan Huygens (1629-1695) gaat op Hofwijck wonen. Om zijn omvangrijke boekenverzameling te kunnen herbergen wordt een aanbouw over de brug gebouwd. Ook plaatst Christiaan een sterrenwacht op het dak. Na het overlijden van Christiaan komt Hofwijck in handen van de jongste broer, Lodewijk, die het pand erg verwaarloost. Er wordt door zijn erfgenamen zelfs een proces tegen zijn weduwe aangespannen om de kosten voor het achterstallig onderhoud af te dwingen. Ondanks de wens van Constantijn dat het goed altijd in de familie blijft, wordt het in 1750 verkocht. De nieuwe eigenaar kapt het bos om de opbrengst te incasseren en hij verkoopt de loden beelden en de tuinornamenten. Als in 1840 fabrikanten-eigenaren hun intrede doen op Hofwijck gaat het bergafwaarts met de buitenplaats. Op het terrein wordt een vetreinigings- annex kaarsenfabriek geplaatst. De teloorgang lijkt definitief als Hofwijck in 1849 wordt geveild voor afbraak. Echter, de staatsman Guillaume Groen van Prinsterer koopt Hofwijck omdat hij vindt dat de herinnering aan Huygens niet mag verdwijnen. Hij heeft echter niet kunnen voorkomen dat in 1868 door de aanleg van een spoorlijn een deel van het tuinlichaam werd geamputeerd.
Als in 1913 weer sloop dreigt wordt de Vereniging Hofwijck opgericht met als doel “huis en erf aan te kopen en in den toestand te brengen waarin het verkeerde, toen het door de beroemde leden van het geslacht Huygens werd bewoond”.
De restauratie van huis en interieur kwamen gereed in 1927 en niet lang daarna opende het museum zijn deuren. Twintig jaar later waren ook de beelden en nisschilderingen weer terug. De restauratie van de tuin, wat met name het grondplan betreft is in 1987 ter hand genomen. Als laatste is in 1997 aan de vlietkant de “uitzit” waar de bezoeker over de Vliet kan uitkijken, teruggebracht.