Huis Ter Nieuburg

Ter Nieuburg wordt al in 1602 in een akte vermeld. Grote allure krijgt het als Stadhouder Frederik Hendrik (1584 – 1647) het buiten in 1630 verwerft, het bestaande huis laat afbreken en op het tot 33 ha uitgebreide terrein Paleis Ter Nieuburg laat bouwen, dat in 1634 gereed komt. Tegelijkertijd met de bouw van het huis wordt begonnen met de aanleg van de Hollands classicistische tuin.
In de glorietijd was Ter Nieuburg met zijn tuinen een imposant geheel. Dit diende een politiek doel: het moest het stadhouderschap vorstelijke allure geven. Het terrein van het paleis met zijn tuinen was zeker 600 meter lang en 270 meter breed. Het paleis bestond uit een rechthoekig middenblok van ongeveer 30 meter breed en 25 meter diep, met galerijen van 25 meter lang en 5 meter diep naar de hoekpaviljoens. Uniek voor de Noordelijke Nederlanden was de gevelpartij van maar liefst 100 meter breed. Ondanks de enorme afmetingen had het paleis geen representatieve ruimten. Mogelijk heeft Frederik Hendrik het voor privé-gebruik laten bouwen. In het middenblok waren de belangrijkste vertrekken met op de beganegrond de grote hal met monumentale trap en boven de hal het voornaamste vertrek, de grote zaal van 13 meter lang en 11 meter breed met een plafondschildering van Gerard Honthorst. Op de grensovergang van wand en plafond is een balustrade geschilderd met figuren die over de rand de zaal in kijken waardoor de suggestie wordt gewekt dat er om de zaal een balustrade liep. In de hoekpaviljoens hadden Frederik Hendrik en zijn echtgenote Amalia hun woon- en slaapvertrekken. Frederik Hendrik in het westpaviljoen en Amalia in het oostpaviljoen.
Aan de achterzijde van het middendeel was een loggia die toegang gaf tot de tuin, met daar boven de grote zaal en hierboven een balkon met aan de huiszijde een klokgevel. Wie de architect van Ter Nieuburg is, is niet bekend.
De tuin bestond in zijn hoogtijd dagen rond 1644 uit drie delen: via een plantage kwam men bij het voorplein en achter het huis lag de eigenlijke tuin. In het midden van de plantage liep de oprijlaan. Het voorplein was ommuurd evenals de oost- en westtuin. In de tuin opzij van het huis heeft een oranjerie gestaan. Dit was één van de eerste oranjerieën in Nederland. Echter niet bedoeld voor tropische planten. Deze zogeheten stookkassen werden in Nederland pas vanaf 1685 gebouwd. In de tuin aan de achterzijde van het huis waren in het midden die achter elkaar gelegen vakken aangelegd, met elk vier parterres. Elke parterre was met geometrische patronen ingevuld en omgeven door haagjes. Op de middenas in het centrum van vier parterres stond een beeld of fontijn. De middenas van de tuin was gericht op de toren van de Nieuwe Kerk te Delft, een verwijzing naar de vader van Frederik Hendrik, Willem van Oranje, die daar begraven ligt. Aan weerszijden van de voorste en achterste vakken bevonden zich vier rechthoekige vijvers met fraai gebeeldhouwde fonteinen. De twee achterste vijvers waren aan het oog ontrokken door een berceau. Aan drie zijden werd de tuin omsloten door een verhoogde wandelpromenade.
Ter Nieuburg is nooit erg geliefd geweest als residentie. Na het overlijden van Frederik Hendrik in 1647 erfde zijn zoon Willem II Ter Nieuburg. Hij heeft er nooit gewoonde evenmin als Willem III die in 1702 overleed. Het huis kwam even in de belangstelling toen er in 1697 de vredesonderhandelingen werden gevoerd om een einde te maken aan de negen-jarige oorlog die Frankrijk voerde tegen England, de Republiek, Spanje en enkele Duitse Staten. Uit prenten die ter gelegehied van de Vrede van Rijswijk zijn gemaakt blijkt dat de tuin al aanzienlijk was vereenvoudigd. Ook het huis dat sinds 1647 hoofdzakelijk leeg had gestaan takelde in de 18^e eeuw in rap tempo af. In 1785 zijn de hoekpaviljoens en de galerijen gesloopt en zijn de tuinen tot moesland en boomgaard ingericht. Eigenaar Willem V kon het niet over zijn hart verkrijgen om ook het middengebouw te slopen. Architect Willem Schonk deed in 1788 onderzoek naar mogelijheden voor restauratie en kwam tot de conclusie dat dit op zijn minst 10.000,= gulden zou gaan kosten. Hij stelde voor het gebouw te slopen en een gedenknaald op te richten ter herinnering aan de Vrede van Rijswijk, wat een hoogtepunt was in de geschiedenis van Ter Nieuburg. Willem V stemde met dit voorstel in. In 1790 is het gebouw gesloopt en in 1794 was de naald gereed. De kosten werden voldaan uit de opbrengst van de verkoop van bouwmaterialen van het gesloopte gebouw. De gedenknaald zelf werd eveneens gemaakt van materiaal van het gesloopte huis. Op de naald is het familiewapen van Willem V aangebracht.
In 1813 werd het landgoed verpacht aan jonkheer mr. M.B.H.W. Gevers van Kethel en Spaland, die het terrein in een landschapspark veranderde. In de pachtovereenkomst was opgenomen dat het park moest worden opengesteld voor het publiek. In 1876 werd het zuidelijke deel met twee van de vier grote rechthoekige waterpartijen verkocht. De waterpartijen werden gedempt en het gebied kreeg een agrarische bestemming. In 1953 kocht de gemeente Rijswijk dit deel en bouwde er een nieuw gemeentehuis.
Nadat het noordeljke deel van het park van 1878 tot 1897 gesloten is geweest werd na de heropening de naam veranderd in Rijswijkse Bos. In 1908 is er een boswachterswoning gebouwd. Van de tuinen uit de tijd van Frederik Hendrik zijn alleen de oprijlaan, twee van de oorspronkelijk vier grote waterpartijen, de gracht die het terrein omringt en de restanten van de wandelpromenade bewaard gebleven. Het Rijswijkse Bos, dat een oppervalkte heeft van ruim 6 ha meet minder dan de helft van de oorpronkelijke tuin van ruim 16 ha.